Związkowiec już niebawem na zleceniu

Nadchodzące zmiany są pokłosiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego orzekającego o niekonstytucyjności przepisów ustawy o związkach zawodowych w zakresie, w którym ograniczają one wolność tworzenia i wstępowania do związków osobom innym niż pracownicy.

Nowe zapisy mają pozwolić na zrzeszanie się wszystkich pracujących, a nie tylko zatrudnionych na umowach o pracę. I tak, po wejściu w życie ustawy, prawo do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych będą mieć również osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych takich jak umowa zlecenia, umowa o świadczenie usług czy umowa o dzieło oraz osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (tzw. samozatrudnieni).

Nowelizacja zawiera również propozycje innych zmian. Część z nich jest pochodną rozszerzenia prawa koalicji związkowej, część na grunt ustawowy przekłada pojawiające się obecnie wątpliwości praktyczne, część natomiast wprowadza nowe rozwiązania ustawodawcze. Planowane zmiany obejmują między innymi:

• rozszerzenie nakazu równego traktowania wszystkich osób wykonujących pracę zarobkową – ciężar dowodu w postępowaniu sądowym będzie spoczywał na podmiocie zatrudniającym;

• wyposażenie związków zawodowych w uprawnienie do reprezentowania wszystkich osób wykonujących pracę zarobkową, nie tylko pracowników;

• doprecyzowanie wymiaru zwolnienia doraźnego (nie więcej niż jeden dzień roboczy plus czas dojazdu i powrotu), zasad jego udzielania (na wniosek organizacji związkowej) oraz okoliczności wyłączających doraźne zwolnienie (np. udział w zwoływanych w zwykłym trybie posiedzeniach zarządów i prezydiów) – rozszerzenie uprawnienia do doraźnego zwolnienia na osobę wykonującą pracę zarobkową;

• wyposażenie związku w uprawnienia zakładowej organizacji związkowej w przypadku gdy zrzesza on co najmniej 10 członków będących osobami wykonującymi pracę zarobkową u podmiotu zatrudniającego objętego działaniem tej organizacji – związek będzie więc wyposażony w uprawnienia w zakresie indywidualnych i zbiorowych stosunków pracy nawet gdy nie zrzesza żadnego pracownika;

• wprowadzenie sankcji za nieprzekazanie w terminie przez związek zawodowy informacji o łącznej liczbie jego członków – utrata uprawnień zakładowej organizacji związkowej do czasu przedłożenia tej informacji;

• wyposażenie podmiotu zatrudniającego w możliwość weryfikacji rzeczywistej liczby członków związku zawodowego – możliwość zwrócenia się w tym zakresie do okręgowego inspektora pracy. Inspektor będzie mógł zobowiązać związek do przedłożenia niezbędnych dokumentów, koniecznych do ustalenia informacji. Niewykonanie zobowiązania przez organizację – utrata uprawnień do czasu przedłożenia dokumentów;

• zwiększenie progów reprezentatywności zakładowych i ponadzakładowych organizacji związkowych;

• wyposażenie podmiotu zatrudniającego w możliwość zwrócenia się do związku zawodowego o uzasadnienie wniosku o udzielnie informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej (w przypadku dalszych wątpliwości podmiot zatrudniający może zwrócić się do okręgowego inspektowa pracy o zajęcie stanowiska);

• rozszerzenie uprawnienia do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na osobę wykonującą pracę zarobkową, o ile charakter wykonywanej pracy na to pozwala;

• rozszerzenie szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem, rozwiązaniem lub jednostronną zmianą stosunku prawnego na osoby wykonujące pracę zarobkową (naruszenie ochrony w stosunku do osoby innej niż pracownik – obowiązek wypłaty rekompensaty pieniężnej niezależnie od wysokości poniesionej szkody);

• wprowadzenie 5-dniowego terminu na przedstawienie stanowiska w sprawie wypowiedzenia, rozwiązania lub jednostronnej zmiany stosunku prawnego;

• rozszerzenie katalogu czynów zabronionych popełnianych przez podmiot zatrudniający, dodanie katalogu przestępstw działaczy związkowych.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, a za nim – proponowane zmiany ustawodawcze – są krokiem zmierzającym do redefinicji pojęcia „pracownika”, dotychczas rozumianego w sposób ściśle kodeksowy (jako osobę świadczącą pracę w ramach stosunku pracy), na rzecz podejścia ekonomicznego, wiążącego to pojęcie z samym faktem wykonywania pracy zarobkowej, a nie podstawą prawną takiej pracy.

Wejście w życie nowelizacji z całą pewnością przyczyni się do wzrostu uzwiązkowienia w zakładach pracy, zarówno w tych, w których obecnie funkcjonują organizacje związkowe, jak i w tych, w których do tej pory takie organizacje nie były (lub nie mogły być) tworzone. Mimo więc, że kierunek nadchodzących zmian jako taki zasługuje na aprobatę, w dłuższej perspektywie, zmiany te mogą przysporzyć poważnych problemów pracodawcom, a właściwie – podmiotom zatrudniającym.

Na chwilę obecną, projekt znajduje się na etapie konsultacji społecznych i uzgodnień zewnętrznych, które mają potrwać do końca kwietnia. Przepisy miałyby wejść w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia.