Projekt ustawy o wzmocnieniu koordynacji działań antykorupcyjnych i likwidacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego – nowe kierunki walki z korupcją?

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROJEKTU USTAWY

Projekt ustawy został przedłożony rządowi przez Ministra, Członka Rady Ministrów i Koordynatora Służb Specjalnych, Tomasza Siemoniaka, natomiast za jego opracowanie odpowiada Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Radosław Kujawa. Projektowany akt prawny opiera się na przekonaniu, że dotychczasowa koncepcja zakładająca centralizację większości działań antykorupcyjnych w ramach jednej instytucji – CBA – nie okazała się optymalna i wymaga zmiany.

Analizując, opublikowane na stronie rządu, informacje, wyłaniają się dwa kluczowe założenia projektu. Po pierwsze, mowa o wzmocnieniu koordynacji działań antykorupcyjnych przez ustanowienie „osłony antykorupcyjnej”, rozumianej jako zespół procedur mających na celu zwiększenie efektywności rozpoznawania i przeciwdziałania korupcji przez służby państwowe. Po drugie, projekt zakłada likwidację Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Oznacza to, że zadania obecnie realizowane przez CBA zostaną przekazane innym jednostkom, przede wszystkim Policji, w której strukturach ma powstać tzw. Centralne Biuro Zwalczania Korupcji. Policję w walce z korupcją mają wspierać także Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) oraz Krajowa Administracja Skarbowa (KAS). Autorzy projektu uzasadniają, że rozłożenie ciężaru walki z korupcją na kilka instytucji – neutralnych i niezależnych politycznie – pozwoli na podejmowanie skutecznych i w pełni niezależnych działań w zakresie ścigania sprawców przestępstw korupcyjnych. Wskazano również, że projektowana zmiana pozwoli „ograniczyć liczbę polskich służb specjalnych wyposażonych w instrumenty umożliwiające intensywną ingerencję w prawa i swobody obywatelskie”. Pomysł przeniesienia większości ciężaru walki z korupcją na Policję uzasadniono również faktem, że „CBA często zajmowało się ściganiem korupcji na szczeblu lokalnym, a przy takich zadaniach sprawdza się właśnie Policja”.

KONTEKST POLITYCZNY

Informacja o projekcie nie jest niespodzianką – postulat likwidacji CBA stanowił część tzw. umowy koalicyjnej, którą przed jesiennymi wyborami parlamentarnymi podpisały KO, Lewica oraz Trzecia Droga. Mimo licznych zapowiedzi likwidacji CBA, pojawienie się informacji o pracach rządu nad projektem wzbudziło też wiele kontrowersji, przede wszystkim po stronie aktualnej opozycji. Przeciwnikiem projektu wydaje się być także Prezydent Andrzej Duda – jak wskazała Szefowa Kancelarii Prezydenta RP, „nie ma zgody Prezydenta” na likwidację CBA, ponieważ, bazując na statystykach europejskich i światowych, dzięki działaniom Biura poziom korupcji w Polsce znacznie zmalał. Wypowiedź ta jest o tyle istotna, że faktyczna likwidacja CBA będzie ostatecznie zależeć od decyzji Prezydenta, który może odmówić podpisania ustawy. Autorzy projektu argumentują natomiast, że największym problemem instytucji jest „upartyjnienie i działanie w interesie różnych ośrodków politycznych, a nie państwa”. Minister Siemoniak uzasadniając pojawienie się projektu podkreślał też, że Polska w przeciągu ostatnich lat „znacząco” spadła w rankingach mierzących skuteczność walki z korupcją i trzeba z tej sytuacji wyciągnąć stosowne wnioski.

Opinie na temat samego projektu, jak i poziomu korupcji w Polsce są rozbieżne. W tym kontekście, warto więc przyjrzeć się konkretnym statystykom.

KORUPCJA W LICZBACH – CO MÓWIĄ DANE STATYSTYCZNE?

Zgodnie z corocznie publikowaną informacją o działalności CBA, w 2023 roku wszczęto 377 spraw operacyjnych i 162 postępowania przygotowawcze oraz zabezpieczono mienie o łącznej wartości 338,2 mln zł. Dla porównania, w 2015 r. wszczęto 225 spraw operacyjnych, 225 postępowań przygotowawczych, a zabezpieczone mienie było warte ok. 17,2 mln zł. Liczby te można interpretować dwojako – z jednej strony, jako wskazujące na wzmożoną pracę CBA, a z drugiej, jako świadczące o wzrastającym poziomie korupcji w Polsce.

Zewnętrzne źródła zdają się potwierdzać tą drugą tezę. W celu analizy poziomu korupcji w Polsce, należy na pierwszym miejscu przyjrzeć się Indeksowi Percepcji Korupcji (CPI). Jest to najpowszechniej stosowany globalny ranking korupcji na świecie, który mierzy, w jakim stopniu skorumpowany jest sektor publiczny w każdym kraju. Indeks jednoznacznie wskazuje, że nieustannie od 2015 roku Polska istotnie spada w rankingu pod kątem poziomu korupcji. Podobne wnioski na temat skuteczności walki z korupcją w Polsce płyną z opublikowanego pod koniec 2022 r. raportu NIK dotyczącego realizacji Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020. Z raportu wynika, że Program „wdrażany był z opóźnieniami i nie został w pełni zrealizowany”, a dla większości mierników realizacji celów Programu nie udało się osiągnąć zaplanowanych wartości.

Na ten moment nie został jeszcze opublikowany tekst projektu, w związku z czym nieznane są szczegóły proponowanych rozwiązań, które miałyby odwrócić tę tendencję. Projekt ma planowo zostać przyjęty przez Radę Ministrów w II kwartale 2024 r.

Wiktoria Kuczkowska
Prawnik, Associate

wiktoria.kuczkowska@dzp.pl

Aleksandra Liniewicz
Paralegal

aleksandra.liniewicz@dzp.pl