ShareOsoby zamierzające zorganizować tzw. dyskusyjny klub filmowy (dalej „DKF”) w szkole lub na uczelni, często zastanawiają się na jakich zasadach mogą korzystać z wyświetlanych w ramach DKF utworów audiowizualnych (filmów) i czy takie korzystanie może następować nieodpłatnie.
Zasadniczo, zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej, „Prawo autorskie”), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Oznacza to, że kupując w sklepie np. film czy muzykę rozpowszechnioną w formie DVD czy płyty CD, możemy z nich korzystać tylko na własne, domowe potrzeby. W celu wykorzystania nabytych egzemplarzy utworów w inny sposób, należy posiadać zgodę twórcy lub innego uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych. Konieczne jest też uiszczenie stosownego wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Od powyższej zasady Prawo autorskie ustanawia wyjątki, ograniczające wyłączne prawa przysługujące twórcy (lub innemu uprawnionemu) ze względu na interes ogółu. Sytuacje te określane są mianem tzw. „dozwolonego użytku utworów”.
Zgodnie z art. 27 Prawa autorskiego, w ramach „dozwolonego użytku”, instytucje naukowe i oświatowe mogą, bez zgody twórcy i konieczności zapłaty na jego rzecz wynagrodzenia, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. Nie może to jednak naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy (art. 35 Prawa autorskiego).
Na powyższej podstawie, naszym zdaniem korzystanie z filmów przez szkolny (uczelniany) DKF w ramach „dozwolonego użytku” byłoby dopuszczalne jedynie pod warunkiem gdyby:
- DKF nie będzie odrębnym od szkoły lub uczelni podmiotem
- wyświetlane filmy były rozpowszechnione, tj. udostępnione wcześniej publicznie za zezwoleniem twórcy w jakikolwiek sposób (np. wprowadzone do obrotu na nośnikach CD i DVD, wyemitowane w telewizji czy też udostępnione w Internecie)
- wstęp na seanse byłby bezpłatny, a organizator nie nabywałby żadnej innej korzyści majątkowej w związku z organizacją DKF (np. w formie wpływów z reklam wyświetlanych przed seansem)
- uczestnikami seansów byliby tylko i wyłącznie uczniowie lub studenci danej szkoły/uczelni (nie byłyby one dostępne dla osób z „zewnątrz”)
- filmy byłyby wyświetlane w celach dydaktycznych.
W naszej ocenie, w przypadku większości DKF-ów, najtrudniejsza do spełnienia będzie ostatnia z ww. przesłanek, czyli „cel dydaktyczny” korzystania. Prawo autorskie nie określa, jak należy rozumieć wspomniane wyżej pojęcie. Wydaje się, że przesłanka „celu dydaktycznego” będzie spełniona, gdy dany film jest ściśle związany z programem nauczania lub gdy dzieło jest adaptacją lektury szkolnej i projekcja następuje podczas lekcji prowadzonej przez nauczyciela.
Tymczasem, w istotę działania DKF jest wpisane wykraczanie poza minimum programowe. W związku z tym podczas DKF najczęściej wyświetlane są filmy nie będące lekturami szkolnymi, nie związane z programem nauczania w danej szkole lub wydziale uczelni. Z powyższych względów, w naszej ocenie, DKF nie mogą korzystać z filmów w ramach tzw. dozwolonego użytku na podstawie art. 27 Prawa autorskiego.
Oznacza to, że osoby organizujące DKF w ramach danej szkoły lub uczelni, powinny zadbać o stosowne zgody podmiotów uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych na korzystanie z filmów, i jeżeli podmioty te tego zażądają, uiścić na ich rzecz wynagrodzenie. W praktyce, w pierwszej kolejności najlepiej chyba zwrócić się do dystrybutora.
Należy też liczyć się z tym, że mimo uzyskania zgody dystrybutora (lub innego uprawnionego do udzielenia zgody na wyświetlanie danego filmu w ramach DKF), do organizatorów może zwrócić się organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, z żądaniem wpłaty na jej konto tzw. tantiem dla współtwórców filmu (np. autora scenariusza czy muzyki).
