Share
1 września 2025 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji pod numerem UD283 pojawił się projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw, zapowiadany od dawna przez Ministerstwo Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej. Ustawa ma stanowić wypełnienie kamienia milowego KPO po dokonanej w tym roku rewizji. W ramach rewizji Ministerstwo zaproponowało, aby pełne oskładkowanie umów cywilnoprawnych zastąpić wzmocnieniem Państwowej Inspekcji Pracy. Czy nowe uprawnienia PIP to faktycznie „rewolucja” na rynku pracy?
Główne założenia projektu
Najważniejszą nowością jest przyznanie Państwowej Inspekcji Pracy uprawnienia do wydania decyzji stwierdzającej istnienie stosunku pracy w sytuacji, w której zgodnie z art. 22 § 1 k.p. powinna być zawarta umowa o pracę. Takie decyzje będą wydawane przez Okręgowych Inspektorów Pracy.
Prawo do wydania decyzji zastąpiło dotychczasowe uprawnienie PIP do wniesienia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy do sądu pracy. Po wejściu w życie nowych przepisów, Inspekcja będzie mogła wstępować do toczących się postępowań na każdym ich etapie.
Co będzie zawierało rozstrzygnięcie decyzji?
- rodzaj zawartej pomiędzy stronami umowy o pracę;
- datę zawarcia umowy o pracę i datę rozpoczęcia pracy;
- rodzaj pracy;
- miejsce wykonywania pracy;
- wymiar czasu pracy;
- wysokość wynagrodzenia za pracę.
Jeśli Inspektor nie będzie w stanie określić wynagrodzenia na podstawie zgromadzonego materiału, ustali minimalne wynagrodzenie za pracę, obowiązujące na podstawie odrębnych przepisów.
Jakie podmioty mogą zostać skontrolowane w tym zakresie?
Nowelizacja rozszerza zakres kontroli w stosunku do podmiotów niebędących pracodawcami. Po wejściu w życie nowych przepisów, kontroli w zakresie:
- zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę,
- kontroli legalności zatrudnienia;
- kontroli BHP
będą mogły podlegać podmioty niebędące pracodawcami, na rzecz których jest lub w okresie jednego roku poprzedzającego dzień rozpoczęcia kontroli była świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy.
Wykonalność decyzji i procedura odwoławcza
Od decyzji Okręgowego Inspektora Pracy będzie można odwołać się w terminie 7 dni do Głównego Inspektora Pracy. Od decyzji GIP odwołanie przysługuje do sądu pracy, w terminie miesiąca od dnia jej doręczenia.
Decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy oraz obowiązkami w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych powstałymi od dnia jej wydania. Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji w tym zakresie.
Wykonalność w zakresie obowiązków podatkowych i ubezpieczeniowych za okres sprzed wydania decyzji będzie wstrzymana do dnia prawomocnego orzeczenia sądu.
Postępowanie będzie miało charakter hybrydowy, a do kodeksu postępowania cywilnego planowane jest dodanie postępowania odrębnego właśnie w tym zakresie.
Praktyczne problemy związane z projektem ustawy
Uprawnienie Inspektorów nadal opiera się o kryteria przewidziane w kodeksie pracy, które w odniesieniu do polskiego rynku pracy pozostają bardzo ogólne i nie są dostosowane do poszczególnych sektorów. Wynikają z tego duże rozbieżności orzecznicze i problemy interpretacyjne. Dotychczas PIP nieczęsto decydował się na ścieżkę postępowania cywilnego. Nawet w razie zwiększenia częstotliwości kontroli, nie jest zatem pewne, że będziemy mieli do czynienia z wydawanymi masowo decyzjami, tak jak ma to miejsce niekiedy wskutek kontroli ZUS. Nie należy natomiast traktować nowelizacji obojętnie.
W praktyce odwrócone zostaną role procesowe. Potencjalny pracodawca w procesie będzie występował jako odwołujący, nie zaś jako pozwany. Nowelizacja nie przewiduje natomiast istotnego odwrócenia ciężaru dowodu w zakresie wykazania spełniania kryteriów z art. 22 k.p. Istotne znaczenie ma jednak, że w czasie postępowania sądowego, odwołująca będzie zobowiązana do wypełniania obowiązków pracodawcy, co – w razie uchylenia decyzji – może spowodować wiele komplikacji praktycznych.
W zakresie przepisów postępowania, przede wszystkim należy zwrócić uwagę na krótki termin do wniesienia odwołania do Głównego Inspektora Pracy. Zagadnienia tak skomplikowane i rozległe jak charakterystyka stosunku zatrudnienia wymagają dogłębnej analizy i szczegółowej argumentacji. W razie wydania wielu decyzji w sprawie jednego podmiotu, skuteczne odwołanie może okazać się znacznie utrudnione.
Ministerstwo przewiduje, że nowe przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2026 r., jednak z uwagi na długość trwania procesu legislacyjnego, niewykluczone, że termin ten ulegnie zmianie.
