Share
W październiku 2025 roku Sejm uchwalił ustawę o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych. To pierwsza kompleksowa regulacja tej materii od ponad pięćdziesięciu lat – od czasu, gdy przepisy o układach trafiły do Kodeksu pracy. Senat wprowadził do ustawy jedenaście poprawek doprecyzowujących jej zapisy. Teraz ustawa czeka na rozpoznanie poprawek przez Sejm, a następnie trafi do podpisu Prezydenta.
Ustawa jest próbą odpowiedzi na pytanie, dlaczego w Polsce tylko 15 proc. pracujących objętych jest układami zbiorowymi, podczas gdy w Niemczech to 56 proc., a we Francji aż 99 proc. To także realizacja zobowiązań unijnych i próba ożywienia dialogu społecznego, który od lat w Polsce w makroskali kuleje.
Co się zmienia? Najważniejsze nowości
Szerszy krąg podmiotowy – nie tylko pracownicy
Istotną zmianą jest rozszerzenie zakresu podmiotowego układów zbiorowych. Układem zbiorowym pracy mogą być objęte nie tylko osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, ale także inne osoby wykonujące pracę zarobkową – w tym osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych. Senat doprecyzował definicję „osoby wykonującej pracę zarobkową”, odsyłając do art. 11 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych. Zamieszczenie definicji poprzez odesłanie do przepisu ją zawierającego ma istotny walor informacyjny i pozwala uniknąć wątpliwości interpretacyjnych.
Co więcej, układem mogą być objęci także emeryci i renciści. Senat zadbał o to, aby ta grupa nie została pominięta w przepisach dotyczących ochrony prawnej, zastępując w wielu miejscach wyrazy „dla osób wykonujących pracę zarobkową” wyrazami „dla osób nim objętych”. To krok w kierunku wyrównywania standardów ochrony różnych form zatrudnienia – postulat od lat zgłaszany przez związki zawodowe i organizacje międzynarodowe.
Wyodrębnienie regulacji o układach zbiorowych z Kodeksu pracy do osobnej ustawy było konieczne właśnie z powodu przyjęcia szerszej niż kodeksowa definicji „pracodawcy”, wzorowanej na modelu funkcjonującym w zbiorowych stosunkach pracy, zdefiniowanym w ustawie o związkach zawodowych.
Krajowa Ewidencja Układów Zbiorowych Pracy (KEUZP) – koniec papierowej biurokracji
Minister właściwy do spraw pracy będzie prowadzić KEUZP w systemie teleinformatycznym. W KEUZP mają zostać zaewidencjonowane:
- układy zbiorowe pracy i protokoły dodatkowe do tych układów oraz
- porozumienia zbiorowe i protokoły dodatkowe do tych porozumień.
Ta najbardziej rewolucyjna zmiana ma dwa wymiary.
Po pierwsze, zniknie element kontroli prewencyjnej treści układów zbiorowych pracy pod względem zgodności z przepisami prawa pracy, zanim staną się one obowiązującym prawem.
Pracownik, inna niż pracownik osoba wykonująca pracę zarobkową, organizacja związkowa lub pracodawca objęci postanowieniami układu zbiorowego pracy, inspektor pracy lub prokurator będą mogli wystąpić do sądu pracy z wnioskiem o ustalenie, czy treść układu zbiorowego pracy jest zgodna z przepisami prawa pracy lub czy układ został zawarty zgodnie z przepisami o jego zawieraniu. Dotychczas każdy układ musiał przejść przez kontrolę inspektoratu pracy. To wydłużało procedurę i generowało dodatkową biurokrację. Teraz kontrola odbywać się będzie dopiero w sądzie, na wniosek zainteresowanej strony. To przyspieszenie i uproszczenie, ale też większa odpowiedzialność stron układu.
Po drugie, w KEUZP ewidencjonować będzie się nie tylko układy, ale i bardziej powszechne porozumienia zbiorowe, takie jak porozumienia zbiorowe zawarte na podstawie Kodeksu pracy, Karty Nauczyciela, ustawy o związkach zawodowych, ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, oraz ustawy o czasie pracy kierowców, a także porozumienia zbiorowe nieoparte na ustawie, dotyczące warunków płacy – jeżeli są zawarte przez organizację związkową i pracodawcę lub co najmniej dwóch pracodawców lub organizację pracodawców.
Ustawa nie dotyczy więc tylko układów zbiorowych pracy. Obejmuje szeroki katalog porozumień zbiorowych – od tych dotyczących pracy zdalnej, przez przedłużony okres rozliczeniowy czasu pracy, po porozumienia w sprawie zwolnień grupowych. To zupełnie nowe podejście do dialogu społecznego.
Zgłoszenie układu zbiorowego pracy, porozumienia zbiorowego lub protokołu dodatkowego do KEUZP polegać będzie na wprowadzeniu danych przez formularz systemu teleinformatycznego KEUZP udostępniony na stronie internetowej. Układ zbiorowy pracy będzie wchodzić w życie w terminie w nim określonym, nie wcześniej jednak niż z dniem prawidłowo dokonanego zgłoszenia do KEUZP. Postanowień układu zbiorowego pracy bądź porozumienia zbiorowego niezgłoszonego do KEUZP nie będzie się stosować.
Co ważne, dane zawarte w KEUZP, z wyłączeniem treści cyfrowego odwzorowania (skanu) układu zbiorowego pracy, porozumienia zbiorowego lub protokołu dodatkowego, będą udostępniane w BIP. Do takiego skanu dostęp będzie można uzyskać poprzez wniosek o udzielenie informacji publicznej. Rynek pracy stanie się tym samym bardziej przejrzysty – każdy będzie mógł sprawdzić, ile jest układów, kogo obejmują, w jakich branżach działają i jaką mają treść.
Otwarty katalog spraw – więcej swobody dla partnerów społecznych
Układ zbiorowy pracy określać będzie warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunków pracy lub innych stosunków prawnych będących podstawą wykonywania pracy zarobkowej. Układ zbiorowy pracy będzie mógł określać sprawy nieuregulowane w przepisach prawa pracy w sposób bezwzględnie obowiązujący.
Układ zbiorowy pracy będzie mógł obejmować sprawy dotyczące w szczególności: wymiaru i norm czasu pracy; systemów i rozkładów czasu pracy; pracy w godzinach nadliczbowych; wymiaru urlopu wypoczynkowego; warunków wynagradzania; organizacji pracy; bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zagrożeń psychospołecznych; przeciwdziałania naruszaniu godności i innych dóbr osobistych osób wykonujących pracę zarobkową, naruszaniu zasady równego traktowania w zatrudnieniu oraz mobbingowi; tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych; podnoszenia kwalifikacji zawodowych i urlopów szkoleniowych; godzenia życia zawodowego z życiem prywatnym; zarządzania wiekiem i aktywnego starzenia; prowadzenia dialogu społecznego.
To nie jest zamknięta lista. Partnerzy społeczni będą mogli wspólnie ustalić, co chcą uregulować w układzie.
Obowiązek inicjowania negocjacji – koniec z unikaniem rozmów
Tak jak do tej pory, strona uprawniona do zawarcia układu zbiorowego pracy nie będzie mogła odmówić spełnienia zgłoszonego przez drugą stronę żądania podjęcia rokowań: w celu zawarcia układu dla osób wykonujących pracę zarobkową dotychczas nim nieobjętych; w celu zmiany układu uzasadnionej istotną zmianą sytuacji ekonomicznej lub finansowej pracodawcy lub pogorszeniem się sytuacji materialnej osób wykonujących pracę zarobkową; jeżeli żądanie zostało zgłoszone nie wcześniej niż 2 miesiące przed upływem okresu, na który układ został zawarty, albo po dniu jego wypowiedzenia.
W trakcie rokowań nad zawarciem układu zbiorowego pracy strony mogą zdecydować o udziale mediatora, którego zadaniem będzie udzielenie pomocy stronom w osiągnięciu porozumienia co do treści tego układu. Jeśli negocjacje utkną w martwym punkcie, nie trzeba się będzie poddawać. Można będzie skorzystać z pomocy bezstronnego mediatora, który pomoże znaleźć kompromis.
Co dalej?
Minister właściwy do spraw pracy utworzy KEUZP w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy. W terminie jednego roku od utworzenia KEUZP pracodawca objęty postanowieniami układu zbiorowego pracy lub porozumienia zbiorowego podlegającego zgłoszeniu do KEUZP będzie zobowiązany do zgłoszenia się do tej ewidencji. Realne konsekwencje tej zmiany wystąpią w perspektywie kilku lat.
Czy nowa ustawa rzeczywiście ożywi dialog społeczny w Polsce? Czy zwiększy pokrycie układami zbiorowymi z obecnych 15 proc. do poziomu europejskiego? Tego nie wiemy – sama zmiana przepisów to za mało. Potrzebna jest także zmiana kultury organizacyjnej, wzmocnienie partnerów społecznych i rzeczywiste zaangażowanie w dialog.
Łukasz Górzny
Radca Prawny, Senior Associate
+48 660 440 349
lukasz.gorzny@dzp.pl
