Apteki odzyskują głos dzięki orzeczeniu TSUE

Wyrok TSUE wzbudził w środowisku aptekarskim spór, co do słuszności utraty mocy prawnej zakazu reklamy aptek. Przedstawiciele branży farmaceutycznej przedstawiają różnorodne poglądy w tym względzie, a dopiero nowelizacja kontrowersyjnego art. 94a Prawa farmaceutycznego zdecyduje o stopniu harmonizacji przepisów.

Utrata głosu branży aptekarskiej

Ponad 13 lat temu zaczął obowiązywać art. 94a Prawa farmaceutycznego. Jakakolwiek forma reklamy została uznana za niedopuszczalną, a podjęcie działań, których celem jest zwiększenie sprzedaży produktów leczniczych oferowanych w danej aptece, skierowanych do publicznej wiadomości, zabronione. Wprowadzenie przepisu zainicjował samorząd aptekarski, proponując dokładnie takie zmiany w zakresie reklamy aptek, jakie ostatecznie znalazły odzwierciedlenie w prawie – co potwierdza odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia na interpelację poselską nr 22456.

Zakaz reklamy aptek narusza prawo unijne

19 czerwca 2025 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie C-200/24, który może całkowicie zmienić zasady gry na rynku aptecznym w Polsce. Dotychczasowy zakaz reklamy aptek został uznany za niezgodny z prawem UE. Trybunał uznał, że całkowity zakaz reklamy aptek narusza:

dyrektywę 2000/31/WE – dotyczącą handlu elektronicznego i informacji handlowych,
49 TFUE – gwarantujący swobodę przedsiębiorczości,
56 TFUE – zapewniający swobodę świadczenia usług.

Skutki zakazu reklamy aptek

Skutki wyroku dotyczą zarówno przedsiębiorców krajowych (np. właścicieli aptek) jak też przedsiębiorców zagranicznych, którzy prowadzą lub planują rozpocząć działalność na rynku aptecznym w Polsce. Obecna treść art. 94a faworyzuje apteki działające od wielu lat, ze szkodą dla tych, które zamierzają wejść na rynek.

Wyrok zapadł w tzw. trybie „naruszeniowym”, co świadczy o uchybieniu zobowiązaniom unijnym ciążącym na Polsce. Nie był to zatem efekt pytania prejudycjalnego, lecz postępowania wszczętego przez Komisję Europejską przeciwko Polsce.

Bezpośrednie znaczenie treści orzeczenia nie jest prawnie oczywiste. Formalnie, przepis wciąż obowiązuje, jednak – zgodnie z wyrokiem TSUE – nie powinien być stosowany. Organy administracji publicznej oraz sąd są zobowiązane zastosować się do treści wyroku Trybunału, a co za tym idzie, nie powinny przy podejmowaniu swoich decyzji oraz w wydawanych orzeczeniach stosować art. 94a ust. 1 Prawa farmaceutycznego. Naszym zdaniem istnieje szereg argumentów za uwzględnieniem wyroku w działaniu rynku aptecznego jeszcze przed zmianą przepisów.

Co to oznacza w praktyce?

Kierunek orzecznictwa już się zmienia. Naczelny Sąd Administracyjny w dniu 24 czerwca 2025 roku wydał wyrok o sygn. II GSK 2635/21, na mocy którego uchylono poprzednie rozstrzygnięcia oraz umorzono postepowanie administracyjne w sprawie nałożenia kary pieniężnej za prowadzenie reklamy aptek. W ustnym uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził:

„(…) przepisy nie spełniają standardów wspólnotowych i nie realizują celów, dla których zostały wprowadzone, NSA nie może tych przepisów w niniejszej sprawie zastosować. Należało więc uchylić decyzje nadzoru farmaceutycznego i wcześniejszy wyrok sądu I instancji.”

Tak pozytywne rozstrzygnięcie indywidualne potwierdza utratę praktycznego zastosowania art. 94a.

Orzeczenie w sprawie C-200/24 może również:

umożliwić wzruszenie decyzji inspekcji farmaceutycznej dotyczących reklamy aptek,
stanowić podstawę do roszczeń odszkodowawczych z tytułu tzw. „bezprawia legislacyjnego”.

Apteki odzyskują głos?

Komisja Europejska dąży do utrzymania jednolitości treści i formatu reklamy dla wszystkich uczestników rynku aptecznego i tym samym podkreśla potrzebę zmiany prawa polskiego. TSUE podzielił ten pogląd. Uznał, że apteki mogą informować o swojej działalności nie tylko bezpośrednio, ale także online, pod warunkiem zachowania standardów etycznych i zasad dotyczących wykonywania zawodu farmaceuty. Oznacza to, że pewne działania aptek (np. informowanie o akcji przeprowadzania badań profilaktycznych), powinny być uznane za dopuszczalne, jednak inne (np. informowanie o akcjach promocyjnych leków), nadal mogą budzić wątpliwości. Obecnie Departament Polityki Lekowej Ministerstwa Zdrowia oraz Główny Inspektorat Farmaceutyczny, uznając powagę wyroku TSUE, zapowiedziały pracę nad zmianami przepisów dot. reklamy aptek. Wydaje się, że do momentu uchwalenia nowych przepisów cały rynek pozostaje w sytuacji niepewności, ale już teraz wiemy, że praktyka rynkowa się zmieni.

Na konferencji prasowej zorganizowanej przez Konfederację Lewiatan – która przed laty wraz ze Związkiem Pracodawców Aptecznych PharmaNET, zainicjowała postepowanie w Komisji Europejskiej – przywołano głosy popierające liberalizację zakazu reklamy aptek, przez uwzględnienie aktualnej struktury rynku. Zauważono, że analiza rozdrobnienia i zróżnicowania dostępności do poszczególnych kanałów komunikacji podmiotów powiązanych z dystrybucją leków, będzie w tym względzie kluczowa.

Głosy przeciwne podnoszone są głównie przez Naczelną Izbę Aptekarską (NIA), która obawia się powrotu do „marketyzacji” aptek. NIA dopuszcza możliwość wprowadzenia zmian w prawie farmaceutycznym, jednak sceptycznie podchodzi do całkowitego zniesienia zakazu reklamy aptek. Podczas śniadania prasowego NIA zaproponowała ujęcie konkretnych działań aptek w graficznej formie zamkniętego katalogu, który pokazywałby jakie działania mogą zostać uznane za posiadające walor informacyjny. Ujęte w formie szablony wskazywałyby treści możliwe do zakomunikowania szerszej grupie odbiorców.