Przetargi: zielone zamówienia publiczne to już nie tylko szansa, ale konieczność

Przeciwdziałanie zmianom klimatu odbywa się na wielu płaszczyznach aktywności sektora publicznego. Jedną z nich powinny być tak zwane zielone zamówienia publiczne.

Zielone zamówienia są częścią zrównoważonych zamówień publicznych, obok zamówień społecznie odpowiedzialnych. Kraje Unii Europejskiej (ale też jej instytucje) od wielu już lat aktywnie wdrażają nie tylko konkretne rozwiązania prawne, ale też szereg aktów o charakterze soft law mających na celu upowszechnienie zakupów publicznych sprzyjających środowisku. Wymiernym efektem tego typu działań są konkretne przykłady zastosowania zielonych zamówień publicznych w praktyce. Podobnemu celowi będzie także służyła nowoprzyjęta ustawa Prawo zamówień publicznych, która zacznie obowiązywać w Polsce od 1 stycznia 2021 roku.
Zielone zamówienia publiczne mogą pomóc nie tylko w likwidowaniu problemów związanych ze zmianami klimatycznymi, ale także napędzać innowacje w gospodarce – zapewniając jednocześnie celowe, racjonalne i oszczędne wydatkowanie środków publicznych.

Klimat „sprzyja" zmianom

Zmiany klimatu i energia wskazane zostały przez Komisję Europejską w 2010 roku jako jeden z pięciu wymiernych celów Unii Europejskiej na rok 2020. Osiągnięcie celu 20/20/20 w zakresie klimatu i energii zakładało zmniejszenie o przynajmniej 20 proc. emisji gazów cieplarnianych, wzrost udziału energii odnawialnej do poziomu 20 proc. oraz wzrost efektywności energetycznej o 20 proc. Od momentu przyjęcia powyższych celów upłynęło 10 lat. W tym czasie postępujące zmiany klimatu spotęgowały konieczność podjęcia szeroko zakrojonych działań ze strony wszystkich uczestników życia publicznego.

Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym objęte jest obecnie międzynarodowym konsensusem wyrażonym w Porozumieniu Paryskim z 2015 roku. Określono w nim ogólnoświatowy plan działania, który dzięki ograniczeniu globalnego ocieplenia do wartości znacznie poniżej 2°C ma nas uchronić przed groźbą daleko posuniętej zmiany klimatu.

Kolejne Konferencje Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, w tym konferencja COP 24, która odbyła się w grudniu 2018 roku w Katowicach, mają na celu wypracowanie skutecznych narzędzi, w tym środków prawnych, umożliwiających osiągnięcie celów Porozumienia Paryskiego. Szczególna rola w tym zakresie przypada sektorowi publicznemu. Sektor ten dokonując działań na wielu płaszczyznach powinien również promować rozwiązania prośrodowiskowe w obszarze działań zakupowych.

Znaczenie działań polegających na wspieraniu szeroko pojętych zachowań prośrodowiskowych wzmocnione zostanie w Unii Europejskiej w kolejnych latach na skutek przyjęcia tak zwanego Nowego Zielonego Ładu, który ogłoszony został w grudniu 2019 roku przez przewodniczącą Komisji Europejskiej - Ursulę von de Leyen. Program ten stawiający za cel osiągnięcie przez UE neutralności klimatycznej do 2050 roku zakłada aktywną działalność zamawiających w celu promowania efektów prośrodowiskowych.

Zielone zamówienia na poziomie UE

Komisja Europejska definiuje zielone zamówienia publiczne jako proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest mniejsze w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku. Zielone zamówienia publiczne mogą również zapewnić organom publicznym oszczędności finansowe – szczególnie przy uwzględnieniu kosztów zamawianych produktów lub usług w całym cyklu ich życia, a nie tylko przez pryzmat ceny nabycia.

Zmiana postrzegania roli zamówień publicznych na poziomie Unii Europejskiej, idąca w kierunku realizacji tzw. zamówień strategicznych, obejmujących również zielone zamówienia publiczne, miała swój początek już kilkanaście lat temu. Zapoczątkowana została ona wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 17 września 2002 r. w sprawie Concordia Bus Finland Oy Ab (C-513/99). W orzeczeniu tym TSUE wskazał m.in., iż zamawiający może wziąć pod uwagę kryteria dotyczące ochrony środowiska naturalnego, o ile kryteria te są związane z przedmiotem zamówienia, nie przyznają temu zamawiającemu bezwzględnej swobody wyboru, są wyraźnie wskazane w dokumentacji zamówienia lub ogłoszeniu o zamówieniu i są zgodne ze wszelkimi zasadami ogólnymi prawa wspólnotowego, w szczególności z zasadą niedyskryminacji.

Realizacja celów prośrodowiskowych wskazywana była również w Dyrektywie 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 roku w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi. W preambule do tego aktu podnoszono, iż dyrektywa wyjaśnia, w jaki sposób instytucje zamawiające mogą przyczynić się do ochrony środowiska oraz promowania zrównoważonego rozwoju, zapewniając jednocześnie możliwość uzyskania zamówień o najkorzystniejszej relacji jakości do ceny.

Przełom polegający na wyraźnym normatywnym uwypukleniu funkcji strategicznych zamówień publicznych nastąpił natomiast w wyniku uchwalenia aktualnie obowiązującej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 roku w sprawie zamówień publicznych. Dyrektywa ta wprowadziła m.in. nowe fakultatywne przesłanki wykluczenia wykonawców z postępowania w sprawie udzielenia zamówienia publicznego odnoszące się do kwestii środowiskowych, wskazywała wprost, jako dopuszczalne warunki realizacji zamówienia, m.in. aspekty środowiskowe – przy jednoczesnym uwzględnieniu wszystkich etapów cyklu życia. Dopuszcza ponadto możliwość wymagania określonej etykiety w ramach specyfikacji technicznych, kryteriów udzielania zamówienia lub warunków realizacji zamówienia, jak również możliwości zastosowania rachunku kosztów cyklu życia (LCC) do określenia kryterium kosztu w zamówieniach publicznych.

Dalszą część artykułu znajdą Państwo na stronie Rzeczpospolitej.

Kolejny artykuł z cyklu zostanie opublikowany 24 marca 2020 r.

Autorami artykułu są dr hab. Michał Kania, prof. Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Instytut Nauk Prawnych, radca prawny oraz Michał Wojciechowski, adwokat, Senior Associate w Praktyce Infrastruktury i Energetyki kancelarii Domański Zakrzewski Palinka.